پیوند درباره تصویرگری با کتاب
به نام خدا
پیوند درباره تصویرگری با کتاب
سید علی کاشفی خوانساری
بیست و یکمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، دربردارنده اتفاقی خجسته در حوزه کتاب کودک و نوجوان است که آن؛ پیوند دوباره تصویرگری و تصویرگران با پیکره تئوریک و تشکیلاتی کتاب کودک است.
در دو دهه گذشته، بحث تصویرگری کتاب کودک به حوزه معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مربوط می شد و جشنواره ها و نمایشگاههای آن با حمایت، هدایت و نظارت آن معاونت صورت می گرفت. در دهه هشتاد عملاً چنین مقولاتی متولی خاصی نداشت. نه معاونت هنری و نه معاونت فرهنگی ( که متولی کتاب در وزارت ارشاد است ) هیچ یک مسئولیت و هزینه های حوزه تصویرگری را به طور کامل تقبل نکردند که در نتیجه یکی از آشکارترین پیامد های آن برگزار نشدن دو سالانه تصویرگری ایران بود؛ جشنواره ای که در دهه قبل اعتبار بین المللی ویژه ای پیدا کرده بود.
خوشبختانه با توجه ویژه معاونت فرهنگی به مقوله کتاب کودک و از سویی همراهی هیئت مدیره جدید و جوان انجمن تصویرگران کودک، بالاخره وضعیت تصویرگری از بلاتکلیفی خارج شد و مقوله تصویرگری یکی از موضوعات و مسئولیت های معاونت فرهنگی وزارت ارشاد تعریف شد.
پیامد های این تعریف جدید، تنها به نتایجی چون حضور غرفه انجمن تصویرگران در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، حمایت معاونت فرهنگی از حضور بین المللی تصویرگری و تصویرگران ایران و راه اندازی مجدد دوسالانه تصویرگری محدود نخواهد شد، بلکه تأثیر و برکت اصلی آن، در دیدگاه تئوریکی نهفته است که به چنین تصمیم و تغییری انجامیده است.
تصویرگری کتاب کودک ( همچون ادبیات کودک ) یک هنر محض نیست، چرا که حضور مخاطب در تعریف آن متصور است و تصویرگری کتاب کودک تنها در کنار متنی که با توجه به ویژگی ها و سلایق مخاطب کودک نوشته شده است، معنا می یابد. به تعبیری تصاویری که به عنوان تصویرگری کتاب کودک پدید می آید، برخلاف نقاشی، نگارگری و گرافیک، بدون حضور متن ناقص و بی معنی خواهد بود. ( همان طور که در بسیاری از موارد متن های نوشته شده توسط نویسندگان کودک به دلیل ناکارآیی برای مخاطبان، بدون حضور تصویر ناقص خواهد بود)
با توجه به اصول پیش گفته، بدیهی است که تصاویر انتزاعی و بی ارتباط با متن و پیچیده و غیر قابل درک برای کودک در تصویرگری کتاب کودک جایگاهی ندارد.اما متأسفانه در سالهای اخیر کتاب های کودک و فضای تصویرگری کتاب کودک آکنده از چنین تصاویری است که متأسفانه در برخی موارد نه تنها به جذب مخاطب به کتاب و مطالعه کمکی نمی کند، گاهی در فراری دادن او نیز سهیم است. بی توجهی به مخاطب و اکتفا به جنبه های هنری، نوآورانه و خلاقانه در تصویرگری ـ که متأسفانه در سالهای اخیر از سوی کارگزاران برخی مسابقه های بین المللی تصویرگری در ایران دامن زده شده است ـ آسیبی جدی و اساسی در تصویرگری امروز ایران است به نحوی که متأسفانه برخی از تصویرگران بیش از آنکه به کتاب و خواننده آن بیندیشند، راه یابی به جشنواره های ریز و درشت خارجی و جوایز و تقدیر نامه های آن را مد نظر دارند؛ جوایزی که تنها با اتکا به جنبه های ابداعی اثر وبدون کوچکترین توجه به ارتباط تصویر با متن اهدا می شود.
با رویکرد دوباره تصویرگری به کتاب، امیدواریم از این پس در داوری های مربوط به تصویرگری، شاهد توجه کافی به مسائلی چون درک ویژگی های متن و ارتباط با آن و توجه به گروه سنی مخاطب باشیم و هیچ تابلوی تصویرگری، جدا از متن و کتاب مورد قضاوت و ارزش گذاری قرار نگیرد.