سيدعلي كاشفي خوانساري نويسنده ، شاعر و محقق كتاب هاي كودك و نوجوان در اين عرصه شناخته شده است. كاشفي تا كنون بيش از 44 جلد كتاب منتشر كرده است كه عمدتا در حوزه مسائل نظري ادبيات كودك و نوجوان، تاريخ ادبيات و مطبوعات كودكان ايران بوده است. همچنين مسئوليت هاي ديگري را در حوزه هاي مختلف ادبيات و تاتر و مطبوعات به عهده داشته است .او داراي آثاري از جمله قصه روزنامجات عهد بوق (برنده جايزه جشنواره مطبوعات كانون پرورش پرورش فكري كودك و نوجوان )، «تاريخ ادبيات ديني كودك و نوجوان »، «شاهنامه هاي كودكانه »،« پرسه»، «مزاحمان» ،«آنكه رفت آنكه نيامد» ،«تاريخ ادبيات ديني كودكان و نوجوان» و «سرودهاي پس از مرگ » از انتشارات حوا است . گفت و گويي كوتاه در مورد مسايل فرهنگي كتاب كودك و نوجوان كرده ايم كه مي خوانيد .
¤ كتاب كودك و نوجوان در وضعيت خوبي نيست؛ در حقيقت آينده كتاب را چگونه مي بينيد؟
بايد بگويم كتاب در شرايط فعلي وضعيت خوبي ندارد. مقوله كتاب و به طور كلي كتاب كودك و نوجوان شرايط مناسبي ندارد و من در شگفتم كه چرا هيچ كدام از مديران فرهنگي به اين قضيه نمي انديشند و هر كسي دنبال كارخودش است. هيچ كسي احساس وظيفه و مسئوليتي نمي كند كه راه حلي براي اين وضعيت پيدا كند.
از طرفي به دليل شرايط خاص كشور، قيمت كتاب روز به روز بالاتر مي رود و به طوري كه تا به بندي 82 هزار تومان هم كاغذ رسيده و به جايي رسيده كه توليد كتاب به كلي متوقف شده است و برخي از ناشران نيروهاي خودشان را تعديل كرده اند و كارشان را متوقف كرده اند و بعضي از ناشران كه فعاليت مي كنند تيراژ كتابشان حداقل 500 نسخه است. و به جز برخي از ناشران دولتي عملاً كتابي در كشور منتشر نمي شود. قطعاً بر روي خريد مخاطب هم تأثيرگذار است.
حتي اگر دولت مردان فرهنگي نگران گزارش اداري خودشان هستند؛ بايد بدانند مطمئناً نمايشگاه كتاب سال آينده آمار توليد كتاب نسبت به سال هاي قبل كمتر خواهد بود. بحث ديگر برمي گردد به مشكلات اداري كه در وزارت ارشاد وجود دارد .
¤ اين گونه نيست.
به هر حال بسياري از طرح ها و برنامه هايي كه وعده هايش داده شده بود؛ به آن عمل نشده است. چون «نمايشگاه تخصصي كتاب كودك» كه معاون فرهنگي ارشاد از آن وعده داده بودند؛ برگزار نشد. نمايشگاه هاي استاني كتاب عملاً تا بعد از پايان ماه مبارك رمضان شروع شده بود و اگر بخواهد در نيمه دوم سال برگزار شود، همزماني فراواني نمايشگاه ها را خواهيم داشت كه نتيجه آن افت كيفي اين نمايشگاه ها را خواهيم داشت. برخي از ناشران توانايي شركت همزمان در چند نمايشگاه را ندارند و مشخص نيست كه چرا پنج، شش ماه از سال را لحاظ نمي كنند. برنامه هاي بين المللي وزارت ارشاد براي نمايشگاه، كتاب فرانكفورت، مسكو پيش بيني شده بود؛ همه به خاطر مشكلات بودجه اي و ضعف مديريتي لغو شده است؛ و با مشكل مواجه شده ايم. واقعاً وضعيت فعلي قابل قبول نيست. در حالي كه با كمترين برنامه ريزي ها و حداقل مديريت مي توان فضاي فرهنگي را از اين وضعيت نجات داد. بطور مثال اگر وزارت ارشاد بحث خريد كتاب را عمومي تر مي كرد و محدود به ناشران خاص نبود، مي توانست وضعيت موجود بازار را تغيير دهد و اگر وزارت ارشاد مجدداً اجازه مشاركت ناشرين مختلف در توليد كتاب را مي داد، به طوري كه دو يا سه ناشر به صورت مشترك يك كتاب را توليد كنند، قطعاً آمار توليد كتاب بالاتر مي رفت.
¤ در مورد ترجمه كتاب چطور؟
حتي كارهاي ترجمه كتاب هم به خوبي منتشر نمي شود. به نظرم واژه ديگري غير از «سوء مديريت» نمي توان لحاظ كرد. البته در بخش هاي مختلف وزارت ارشاد شرايط متفاوت است و وضعيت در معاونت فرهنگي و سينمايي خيلي بحراني است اما در معاونت مطبوعاتي شرايط بهتري حاكم است و تعاون بهتري با مطبوعات ديده مي شود. مطبوعات با تمام مشكلات مي توانند به كار خودشان ادامه بدهند.
ضعف مديريت در ساير كارهاي مرتبط با حوزه «فرهنگ» هم ديده مي شود. نهادهايي مثل انجمن فرهنگي ناشران كتاب كودك كه فعاليت هاي ويژه و چشم گيري در سال جديد نداشتند و وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامي نظارت كافي بر اين انجمن ها ندارد. و همچنان پيش از اين كه تشكل فراگير براي همه ناشران كودك و نوجوان باشند محفلي براي چند ناشر بزرگ خاص كودك و نوجوانان شده است.
اي كاش در هيئت دولت برنامه ريزي خاصي، براي تأمين كاغذ لحاظ مي شد. و نهادهاي مختلف فرهنگي كه بودجه هاي كلاني در دست دارند به تعامل بيشتري با بخش خصوصي مي پرداختند و باعث تحرك و شادابي در عرصه فرهنگ مي شدند. اگر بدانيم كه مشكلي كه در سطح كشور به وجود آمده، مشكل ملي است و براي حل آن نهادهايي مثل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، سازمان تبليغات اسلامي، وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامي و سازمان فرهنگي هنري شهرداري و.. چه كارهايي كرده اند و چقدر توانسته اند با حمايت هاي مادي خودشان فضاي فرهنگ را عملاً زنده و پويا نگه دارند.
در حالي كه عملاً آنچه مي بينيم به جز رابطه با نهادهاي خاص كه در اصل دولتي هستند، تعامل با بخش خصوصي شكل نگرفته است.
¤ البته بعضي از دوستان نويسنده اعتقاد دارند كه از كمبود و مشكلات گراني كاغذ و... مي توان به فرصت ها برسيم.
بله هر تهديدي و كمبودي يك فرصت است به شرطي كه مديريت كافي صورت گيرد. شرايط موجود بهترين فرصت است براي در كنار هم قرار گرفتن ناشرين و نهادهاي كوچك و تشكيل تعاوني هاي بزرگ.
¤ به چه صورت؟
در سيستم دولتي اگر زمينه هاي اين كار مشاهده شود. دولت حمايت هاي خودش را مي تواند به بخش تعاوني و حوزه فرهنگ معطوف كند و از ناشرين و نويسندگان و نهادهاي مختلف بخواهد با تشكيل تعاوني ها و كنار هم قرار گرفتن، حمايت ها را معطوف به تشكل هاي جديد كند.
¤ يعني اين شرايط بهترين فرصت براي تشكيل تشكل هاي جديد است؟
بله اين شرايط فرصتي براي اين كار است؛ به شرطي كه شرايط آن از طرف دولت فراهم شود. همچنين ما مشكلي كه در زمينه كاغذ داريم را مي توانيم بهترين زمينه براي عرصه شكل گيري ايبوك ها و كتاب هاي الكترونيك بدانيم. به طوري كه مديريت فرهنگي دولت در اين زمينه صورت گيرد.
¤ پس با اين وجود حوزه ادبيات كودك و نوجوان هم شرايط مشابهي دارد؟
به هر حال حوزه ادبيات كودك و نوجوان هم از اين شرايط تأثير گرفته است. طبيعي است كه با وجود مشكلات مالي كتاب هاي پرهزينه مثل دايره المعارف ها؛ كارهاي گروهي- كتاب هايي كه نياز به تصويرگري ها دارد؛ در اولويت چاپ و انتشار نيستند. در حالي كه كارهاي آماده و تجديد چاپ آثار قديمي و آثار ترجمه در اولويت چاپ هستند.
زماني كه محل عرصه و فروش كتاب را دولت نتوانسته است، حل كند و سيستم توزيع و عرضه كتاب همچنان مشكل دارد. ناشران به فكر توليد آثاري باشند كه خارج از چارچوب سنتي كتاب، قابل عرضه باشد. بنابراين ما شاهد شكل گيري كتاب هاي سرگرم كننده هستيم كه جنبه ادبي ندارد و فقط به جنبه سرگرمي كتاب توجه شده است. و امكان عرضه آن در پاره اي از كتاب فروشي ها و همچنين سوپرماركت ها وجود دارد. به هر حال در شرايط نامناسب در عرصه ادبيات كودك و نوجوان هم تنها دو دسته مي توانند داراي بقا و پايداري باشند. دسته اي كه روابط دولتي دارند و همچنان از بودجه هاي دولتي بهره مند هستند و فراگير بودن اين گروه بستگي به تعامل آنان دارد. دسته دوم هم كساني هستند كه از مجراهاي سنتي بازار نااميد مي شوند و دنبال بازارهاي جديدي هستند كه با روش هاي جديدي بتوانند كتاب و ادبيات كودك و نوجوان را زنده نگه دارند. و يكي از نمودهاي آن در اينترنت شكل گرفته است. امروزه سايت هاي مربوط به شعر و قصه كودك نسبت به قبل فراوان تر شده است و بدون اين حمايت ها هم، امكان تداوم دارند.
¤ در مورد تيراژ كودك و نوجوان نظرتان چيست؟
قطعاً تأثيرپذيري كتاب كودك و نوجوان از اين شرايط نا مناسب بيش از كتاب بزرگسال است. به دو دليل اينكه كتاب كودك در توليد و چاپ آن به لحاظ تصويرگري داراي هزينه بالايي است. و دوم به دليل چاپ چهار رنگ آن انتشارش در تيراژهاي پايين ممكن نيست. در حال حاضر كتاب هاي تك رنگ و با استفاده از چاپ ديجيتال انتشار 100 نسخه آن منطقي است و خيلي از كتاب ها انتشارشان در تيراژهاي پايين قابل انتشار است. اما در چاپ چهاررنگ كتاب كودك اين امكان وجود ندارد و حداقل بايد دو هزار نسخه چاپ شود. به همين دليل خيلي از ناشران بزرگ هم از انتشار آثارشان صرف نظر كرده اند و منتظر هستند شرايط كاغذ و بازار تغيير كند.
¤ راه كار شما براي برون رفت از اين شرايط؟
بودجه صرفاً در دست بخش دولتي است و بخش خصوصي بودجه اي ندارد. اينجا است كه بايد از نهادهاي مختلف دولتي و حتي غيرفرهنگي بخواهيم كه با خريد كارشناسانه كتاب به صورت عادلانه و منصفانه بازار كتاب را رونق دهند.
يعني ادارات و سازمان هاي مختلف كتاب خريداري كنند و بين خودشان توزيع كنند و راه ديگر ترويج مشاركت ناشران مختلف در كتاب است يعني اگر اين امكان فراهم شود كه دو يا چند ناشر با هم كتاب توليد كنند تا امكان فروش آن را ناشر خصوصي داشته باشد.
حمايت هاي دولتي در وزارت ارشاد و يا هر نهادي كه كتاب خريداري مي كند؛ خريد كتاب هايشان را گسترش دهند. اين طراوت و شادابي را به جامعه و بازار كتاب برمي گرداند.