معرفی کتاب از باب قرائت اطفال
یکی از موضوعاتی که تا کنون کمتر به آن پرداخته شده،جایگاه کودکان و نوجوانان ایرانی در دوران قاجاراست.در طول یکصد و چند سال حکومت قاجار بر سرزمین ایران،جامعه ایرانی روندی رو به جلو را تجربه میکرد،شکست ایران از روس،مهمترین دلیلی بود تا ایرانیان در پی آموختن علوم جدید برآیند.در این میان بیشترین سهم نصیب کودکان و نوجوانانی شد که مییابد در آیندهای نه چندان دور سهمی را در ادارهء امور ایفا کنند.تأسیس مؤسسه دار الفنون به دنبال همین فراگیری علوم جدید بود،هرچند در ابتدا افراد طبقه مرفه و حاکم د راین مدرسه تحصیل میکردند ولی بعدها با به راه افتادن مراکز آموزشی دیگر راه برای ورود افرادی از سایر اقشار هموار گشت.تأسیس مدارسی در تبریز،رشت،بوشهر و...،در همین راستا بود.
کتاب از باب قرائت اطفال،سعی دارد تا با نگاهی به حضور کودکان و نوجوانان در مطبوعات پیش از مشروطه،به تبیین جایگاه این گروه در سطح اجتماع آن روز ایران بپردازد.نویسنده کتاب کوشیده با جستجو در کتب و مطبوعات آن دوره و با پیدا کردن نکاتی که در آن از کودک و نوجوان-طفل یا اطفال-سخن رفته،به بررسی دیدگاه آنها در آن زمینه بپردازد.کتاب حاضر که در حیطهء کاری خود،تحقیقی نو محسوب میشود،نوید دهندهء روزهایی خوب برای محققین ایرانی است تا با یافتن گوشههای تاریک تاریخ این مرز و بوم، در جهت اعتلای آن گامهای مؤثری بردارند.
کتاب از باب قرائت اطفال در سه فصل تنظیم شده است:
فصل اول کتاب را باید مقدمهای کلی بر موضوعات مورد اشارهء کتاب دانست،در این فصل با عنوان«بستر اجتماعی و فرهنگی»،نویسنده به موضوعاتی چون زمینههای سیاسی نشر کتاب،مطبوعات،آموزش عمومی، ادبیات کودک در ایران و جهان،تاریخ مطبوعات کودک در جهان و به موقعیت اجتماعی کودکان و نوجوانان در عهد قاجار پرداخته است.
با توجه به مدارک و مستنداتی که نویسنده در کتاب ارائه نموده،معلوم میشود که سابقهء تألیف و نگارش دربارهء کودکان و نوجوانان به سالها قبل از نهضت مشروطه باز میگردد و فرهیختگان آن دوران به این گروه سنی هم توجه داشتهاند.
فصل دوم کتاب با عنوان«اولین مطالب درباره کودکان در مطبوعات ایران»،شامل زیر فصلهای ذیل میباشد:
نشریات فارسی هند کاغذ اخبار-اولین روزنامه ایرانی-، روزنامه وقایع اتفاقیه،حوادث،کودکان بزهکار،حقوق کودک، اخبار خارجی،اخبار مدارس و تعلیم و تربیت،اخبار پزشکی، آگهی کتاب کودک،تئاتر و سایر هنرها،تصاویر کودکان، اولین دستور سانسور،طنز و داستان.در این فصل هم موضوعات بالا برحسب انعکاس در مطبوعات آن دوره بررسی و نقد شدهاند.
فصل سوم،با عنوان نگاهی به چند نشریه،خود شامل دو بخش است:
1-نشریات عهد ناصری 2-نشریات عهد مظفری.
نشریات عهد ناصری که در این فصل از آنها یاد شده به قرار زیراست:
زهرا یرادی باهرا،روزنامهء علمیه دولت علیهء ایران،المنطبعة فی الفاس، فرهنگ،روزنامه نظامی علمیه و ادبیه،روزنامه علمی،دانش،مدرس فارسی،ورقهء ماه دار الفنون تبریز و ناصری.
اما مطبوعات عصر مظفری عبارتند از:تربیت،الحدید،گایتزاگ،پایلاگ گایتزا(هر دو به زبان ارمنی منتشر میشدهاند)،ادب،ادب تبریز،ادب مشهد،ادب تهران،معارف،کمال،فلاحت مظفری،معرفت،نوروز، دعوة الحق و مکتب.نویسنده در این فصل به معرفی روزنامههای بالا میپردازد. او به بستگی یا عدم وابستگی آنها به دربار اشاره دارد.همچنین مدیران مسئول،خط مشی،تاریخچه و موضوعات مورد توجه آنها را مورد بررسی قرار میدهد.
با مطالعه کتاب خواننده به چند نکته پی میبرد:
اول اینکه از حضور کودکان و نوجوانان در عرصهء علم و ادب و بهطور کلی زندگی اجتماعی دوران قبل از مشروطه تا حدود زیادی آگاه میشود.
دوم کتاب به سعی و تلاش ایرانیان نوع دوست و وطنپرستی اشاره دارد که در جهت تعالی بخشیدن به آیندهسازان کشور،از هیچ تلاشی دریغ نکردهاند و خواننده در کتاب با نام و اسامی آنها برخورد میکند.
سوم،شیوههای روزنامهنگاری و زبانی را که در آن زمان جهت ارتباط با کودکان و نوجوانان به کار میرفته،درمییابد.
چهارم،از رقابتها و چشم و هم چشمیهای مطبوعاتی در آن دوره آگاه میگردد.
نویسنده در جای جای کتاب خود به در دسترس نبودن منابع دست اول و از بین رفتن بسیاری از آنها اشاره دارد که جا دارد مسئولان امر در صورت موجود بودن آن منابع،به تهیه و جمعآوری آنها بپردازند.