ما به آموزه های اسلامی برای ادبیات کودک نیاز داریم
در همين باره با سيدعلي كاشفي خوانساري، مدير انتشارات حوا و نويسنده كتاب تاريخ ادبيات ديني كودك و نوجوان به گفتوگو نشستهايم.
ادبيات ديني كودك و نوجوان تعاريف مختلفي دارد. شما آن را چگونه تعريف ميكنيد؟
ادبيات ديني كودك و نوجوان در مقوله ادبيات كودك و نوجوان قرار ميگيرد. ادبيات كودك و نوجوان نيز به مجموعه خواندنيهاي رسمي كودكان و نوجوانان اطلاق ميشود. ادبيات ديني شامل نوشتههايي ميشود كه موضوع و مضمون اصلي آنها مذهب و باورهاي اعتقادي باشد. البته ايمان به اديان الهي، باور به وجود خالق هستي و... در اين دسته جاي ميگيرد. به عبارت ديگر هر كدام از آثاري كه براي كودكان بر اساس حكمت در نظام هستي و لزوم وجود آفريدگار براي خلقت و هدفمند بودن آفرينش نوشته شده باشد، در دسته ادبيات ديني كودك و نوجوان قرار ميگيرد.
اين تعريف بسيار وسيع است، اما معمولا كتابهاي ديني كودك و نوجوان به داستان زندگي امامان و پيامبرانالهي محدود ميشود يا درنهايت احكام دين اسلام در كتابها آموزش داده ميشود.
كاملا درست است. ما فقط به ادبيات شيعي و اسلامي پرداختهايم. درحالي كه صحبت از انبيا و پيامبران تنها جزئي از ادبيات ديني است. البته مشكل فراتر از اين است. ذيل ادبيات اسلامي و شيعي نيز فقط به بخش كوچكي از مسائل اسلامي در كتابهاي كودكان پرداخته شده است، در حالي كه دين به حوزه تاريخ محدود نميشود. حوزههاي ديگري مانند اعتقادات، باورها، احكام، اخلاق، عرفان و... نيز از زيرمجموعههاي دين است كه كمتر در بارهاش به نوشتن كتاب پرداختهايم.
كمتر پرداخته شده يا اصلا پرداخته نشده است؟
در حقيقت ما نميتوانيم يك كتاب مناسب را نام ببريم كه به سوالات كودكان درباره مفهوم خدا پاسخ دهد يا كتابي كه نشان بدهد كودك مسلمان چگونه درباره نبوت و معاد ميانديشد يا كتابي كه مفهوم عدل الهي يا رجعت در اعتقادات شيعي را بدون تحريف مطلب به شكل ساده براي كودك توضيح دهد و يا كتابهايي كه نشان دهد تفاوت ميان معاد جسماني و روحاني در چيست. لازم است اشاره كنم كه در سالهاي اخير نيز دانستههاي كودكان و نوجوانان ايراني نسبت به دورههاي قبل بيشتر نشده، زيرا كتابي مناسب در برابر اين هجمهها تاليف نشده است.
ادبيات ديني تنها به عرصه تاريخ محدود نميشود. حوزههاي ديگري مانند اعتقادات باورها، احكام اخلاق، عرفان و... نيز از زيرمجموعههاي دين است كه كمتر دربارهاش به نوشتن كتاب پرداختهايم اين موضوعات كاملا ميانرشتهاي است. با وجود اين، آيا فقط از نويسندگان كودك و نوجوان انتظار نوشته شدن چنين كتابهايي ميرود يا لازم است دسته جديدي از مولفان را در اينجا تعريف كنيم؟
فارغ از اين بحث، ادبيات كودك يك بحث كاملا ميانرشتهاي است. در هر يك از شاخههاي علوم انساني كه بخواهيد كتابي را تاليف كنيد، هم نيازمند تخصص در آن شاخه هستيد و هم داشتن زبان كودكانه. حتي در زمان نگارش شعر يا داستان كودكانه نيز بايد به شكل رسمي تخصص قصهنويسي و شناخت نيازهاي كودك و سلايق او را همزمان داشته باشيد. اين اصل در زمينه تاليف كتاب فلسفي و پزشكي براي كودك و نوجوان نيز كاملا ضروري است.
به دور از صحبتهاي كليشهاي، واقعا اگر بخواهيم ابعاد مختلف اسلام را در كتابهاي ديني كودك و نوجوان معرفي كنيم، چه اقدامي بايد انجام داد؟
واقعيت اين است كه اگر اسلام را به عنوان يك مصداق و مفهوم ديني در طول تاريخ تمدن بشري در نظر بگيريم، سهم عمدهاي از آن را كه منسوب به اسلام و مسلمين ميدانيم، برخاسته از فرهنگ عرفاني است؛ فرهنگي كه گرچه ريشههاي اصولي آن مانند توحيد و نبوت به اديان آسماني پيش از اسلام باز ميگردد، اما ماهيتي مستقل و متفاوت دارد. ما لازم است كه براي رشد كتابهاي ديني به ريشهها و آموزههاي اسلامي روي آوريم تا بتوانيم درك درستي را از دين به كودكانمان منتقل كنيم.
گاهي اوقات شاهد چاپ ترجمه كتابهاي ديني كودكان از زبانهاي ديگر مثلا از كشورهاي مسلمان همسايه هستيم. اين ترجمهها تا چه اندازه در رشد ادبيات ديني كودك و نوجوان موثر است؟
آشنايي با آثار ديني ساير كشورها براي ما مفيد است. زيرا ما را از يك نگاه محدود و بسته خارج ميكند، اما از نظر ارزشهاي ادبي اين طور نيست كه ما نيازمند ترجمه باشيم، زيرا آثار ديني نوشته شده در ايران چه به لحاظ متن و چه به لحاظ تصويرگري به مراتب نسبت به ديگر كشورهاي مسلمان از كيفيت برتري برخوردار است.
يعني در همه زمينهها شرايط خوبي داريم؟
هر امري نسبي است. من در مقام مقايسه با كشورهاي اسلامي همسايه ميگويم شرايط بدي در اين حوزه نداريم، اما به اين معني نيست كه همه چيز رو به راه است. نميتوان در اين باره حكم كلي داد، زيرا كتابهاي ديني كودك چه از نظر كيفيت در بحث قدرت داستاننويسي، تصويرگري، جنس كاغذ و... و چه از نظر صحت تاريخ انواع مختلفي دارد. ما هم با كارهاي نازل و سطحي مواجهيم و هم با كارهاي پژوهشي قوي كه اتفاقا از سوي كودكان بسيار مورد استقبال قرار ميگيرند. مساله مهم اينجاست كه در كارهاي نازل ما حتي با اشتباهات فاحش تاريخي نيز مواجه ميشويم. به همين دليل نظارت بر كتابهاي ديني كودك و نوجوان اهميت خاصي دارد.منبع: جام جم