بر بچه ها چه گذشت

نگاهي به سينماي كودك و نوجوان در نيمه اول سال 1387

جشنواره در همدان

مهمترين رويداد سينماي كودك و نوجوان ايران، در ششماهه نخست سال جاري، بر پايي بيست و دومين جشنواره بين المللي فيلم كودك در اصفهان بود. اين جشنواره از نظر كمي موفق بود چرا كه 377 فيلم از 60 كشور متقاضي شركت در آن بودند. جشنواره شامل بخش هاي مختلفي همچون فيلم هاي بلند و كوتاه، انيميشن، فيلم هاي ويدئويي، بخش ويژه فلسطين و ... بود و از نظر پوششي خبر و بازتاب رسانه اي جشنواره اي موفق قلمداد مي شد.

مهمترين و اساسي ترين انتقاد به جشنواره، نمايشي بودن و تو خالي بودن آن بود. واقعيت غير قابل انكار اين است كه سالهاست سينماي كودك در مفهوم واقعي آن به دليل سياستهاي غلط فرهنگي، اكران نا مناسب، كاهش چشمگير فعاليت كانون پرورش و ... رنگ باخته است و جشنواره فيلم كودك، با وجود همه سروصدا هايش،‌عملاً ملغمه اي بيش از تعدادي فيلم درباره كودك، با حضور كودك و ... نيست و كمتر فيلمي مناسب كودكان و با تمركز بر سلايق و نيازهاي اين گروه سني توليد مي شود.

همزمان با جشنواره تعداد زيادي از دست اندكاران سينماي كودك و نوجوان طرح مصاحبه هايي به مشكلات اين گونه سينمايي اشاره كردند كه فقدان فيلنامه مناسب، عدم حمايت هاي دولتي و مشكل اكران اندك فيلم هاي توليد شده از آن جمله بود. وحيد نيكخواه آزاد، كارگردان و تهيه كننده سينماي كودك نيز خواستار تشكيل سازمان ويژه سينماي كودك در معاونت سينمايي وزارت ارشاد شد.

نشست هاي جانبي جشنواره و طرح تشكيل صندوق حمايت از فيلمسازان سينماي كودك و نوجوان در همدان از ديگر اخبار حاشيه اي جشنواره بود.

از ديگر ضعف هاي غير قابل اغماض جشنواره جاي خالي، مشاركت انجمن ها و نهادهاي مدني حوزه كودك و نوجوان بود كه مورد اعتراض تشكل­ها و مطبوعات كودك و نوجوان قرار گرفت.

 

 

 

كودكان فيلم­ساز

از ديگر اتفاقات سينماي كودك و نوجوان ايران در سال  جاري برگزار سومين جشنواره فيلم كودكان براي كودكان (قاصدك) بود كه از سوي كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان برپا شد و طي آن به 54 فيلمساز در گروه هاي سني كودك و نوجوان جوايزي اهدا شد.

همزمان با برپايي جشنواره فيلم رشد در شهر ياسوج، خبر حماست اقتصادي وزارت آموزش و پرورش از سينماي كودك و تدوين اساسنامه تشكل معلمان و دانش آموزان فيلمساز اعلام شد كه خبري نويد بخش بود.

سينما و حمايت از نوجوانان

انتشار كتاب «آسيب شناسي سينماي كودك و نوجوان» نوشته اميرفيض­اللهي شامل نظرات 15 نفر از دست اندكاران سينماي كودك از ديگر خبرهاي مهم در اين حوزه بود.

خبرمهم داخلي ديگر حمايت و فعّاليت اجتماعي سه چهره محبوب سينماي ايران، عزت­ا... انتظامي، پرويز پرستويي و كيومرث پوراحمد براي نجات يك نوجوان از مجازات قصاص بود كه مشكلاتي قضايي براي آنها به دنبال داشت كه سرانجام به برائت آنان انجاميد.

خبرهاي ديگر

موقعيت فيلم سبز كوچك ساخته غلامرضارمضايي در جشنواره­هاي فيلم كودكان تورنتو و استكهلم و فيلم بچه­هاي ابدي ساخته پوران درخشنده در جشنواره فيلم باكو از ديگر اتفاقات سينماي كودك و نوجوان در فصل­هاي بهار و تابستان سال جاري بود.

فيلم زند- انيميشن" روزي كه حسني مرد" ساخته برادران دالوند تنها فيلم كودك اكران شده در اين ايام بود كه چند سال پس از ساخت فرصت اكران محدودي را به دست آورد.

خبر راه اندازه تخستين سينماي كودك و نوجوان در تبريز و آغاز به كار سالن سينماي كودك در سينما آزادي تهران، با توجه به مشكل فراگير اكران فيلم هاي كودك قابل توجه بود.

خبر مهم ديگر اظهارات مهدي باقري، معاون جديد توليد كانون پرورش فكري كودكان بود كه ساخت فيلم كودك را مهمترين برنامه كانون اعلام كرد. اين اظهارات با توجه به سكون و رخوت چند ساله كانون در عرصه سينماي كودك مهم ارزيابي مي گردد.

 

 

 

آن سوي مرز 

در عرصه بين المللي نيز مي­توان به اخباري چون انتشار فهرست 20 فيلم مناسب كودكان از سوي منتقدان انگليسي و شكايت كمپاني سازنده فيلم هريپاتر از يك كمپاني هندي اشاره كرد.

كورد شكني انيميشن"وال – ئي" در فروش نخستين روز اكران در آمريكا با دستيابي به رقم 32 ميليون دلار در يك روز و انتخاب فيلم « هري­پاتر در محفل ققنوس» به عنوان پربيننده­ترين فيلم در سال 2007 در سينماهاي قاره اروپا با فروش 38 ميليون بليت نيز هر كدان به نوبه خود نشان دهنده جايگاه سينماي كودك و نوجوان در بازارهاي جهاني بود. جايگاهي كه در سطح ملي، چيزي نزديك به صفر است.

 

براي بچه­ها چه كرديم؟

كودكان و راديو و تلويزيون در نيمه نخست سال

صدا و سيما از جدي ترين و موثرترين رسانه در برابر كودكان است. نيمه نخست سال جاري با تحولات و تغيراتي در ساختار برنامه هاي كودكان در اين رسانه همراه بود.

شبكه كودك از رحف تا تحمل

مهمترين رويداد در اين عرصه ادغام گروه هاي كودك شبكه يك و دو؛ به منظور تبديل شبكه دو سيما به شبكه كودك بود. پس از مدت ها بحث و برنامه ريزي، محمد ميركياني مدير گروه كودك شبكه يك به شبكه دو منتقل يافتند و اين شبكه زماني حدود چهار ساعت را در شبانه روز به برنامه هاي كودكان و نوجوانان اختصاص داد.

با اين حال گروه كودك شبكه يك منحل نشد، بلكه با ادغام در گروه اجتماعي و انتخاب سرپرست جديد با اتكا به محبوبيت عمو پورنگ و اميرمحمد به فعاليت خود ادامه داد. اين ناهماهنگي ها پرسش­هايي را به همراه داشت. آيا همه برنامه­هاي­كودكانه شبكه­هاي يك، آموزش، تهران،قرآن و معارف به شبكه دو منتقل خواهد شد؟ كارشناسان و صاحب نظران به ارايه پيشنهادها و انتقادهايي در اين عرصه پرداختند.

اين تحولات با تغييراتي در برنامه­هاي محبوب فيتيله و عموپورنگ همراه بود. بحث ديگر تعيين تكليف «مؤسسه فرهنگي صبا» پس از تشكيل شبكه كودك است.

اين مؤسسه كه عهده­دار توليد انيميشن در صداوسيماست، عملاً تنها درعرصه كودك­و­نوجوان فعال مي­كند و ممكن است به شبكه كودك بپيوندد.

با اين حال هنوز«شبكه كودك» در حد يك شعار و ادعاي تبليغاتي باقي مانده است. در حالي كه بيش از 40 شبكه تلويزيوني ويژه كودكان در سراسر جهان به فعاليت مي پردازد و حتي كشورهايي چون قطر و تاجيكستان پيش از ايران صاحب شبكه كودك شده­اند، اين مسئله در ايران با دشواري­ها و ابهامات جدي روبه­روست.

پژوهش هاي هشدار دهنده

از موضوع شبكه كودك بگذريم اعلام نتايج پژوهشي كه نشان مي­داد كودكان­ و نوجوانان به همان اندازه برنامه هاي ويژه خود از برنامه هاي بزرگسالان استقبال و استفاده مي­كنند، تكان دهنده و قابل تأمل بود. اين پژوهش كه از سوي مركز اطلاعات و تحقيقات صدا و سيما صورت گرفت نشان داد 95%نوجوانان و 82% كودكان بيننده  برنامه­هاي تلويزيوني ويژه بزرگسالان هستند. بر اساس اين نظرسنجي برنامه «سه در چهار» محبوب­ترين برنامه بزرگسالان در ميان كودكان و نوجوانان بوده است.

اين پژوهش بار ديگر به طور جدي اين زنگ خطر را به صدا درآورد كه برنامه هاي بزرگسالان تلويزيون نيز نيازمند نظارت جدي در باب تأثيرگذاري بر مخاطبان كودك و نوجوان است. درجه بندي سني برنامه­ها، درج نشانه هاي هشدار دهنده در برنامه هاي نامناسب كودكان، اطلاع­رساني و فرهنگ سازي در خانواده براي استفاده صحيح از تلويزيون از جمله برنامه هاي ضروري در اين زمينه است.

پژوهش ديگري نيز نشان داد كه ميانگين استفاده از تلويزيون در ميان كودكان و نوجوانان ايراني در بهار 1387، چهار ساعت و نيم بوده است. براساس اين نظر سنجي برنامه­هاي تماشاخانه عمو پورنگ و فيتيله محبوب ترين برنامه ها در ميان كودكان بوده است. تماشاي بيش از حد مجاز تلويزيون در ميان كودكان و نوجوانان ايراني، خطري جدي براي سلامتي جسمي و رواني جامعه در سالهاي بعد به شمار مي آيد كه متاسفانه مسئولان كمتر به دنبال راه حل و چاره اي براي اين معضل بوده­اند.

جنگ­هاي فيتيله اي

حجه الاسلام محمدحسن­راستگو، رئيس مركز تربيت مربي حوزه علميه قم و قصه گويي محبوب و نام­آشناي دهه 1360 تا امروز طي مصاحبه اي به انتقاد از برنامه فيتيله پرداخت و برخي از جنبه هاي آن را مغاير با اصول ديني دانست. اين مصاحبه پاسخ هاي تندي را به همراه داشت، تا آنجا كه در برخي وبلاگ­ها و سايت­هاي خارجي صراحتاً به نمايشي عليه او پرداختند.

توجه كارشناسان به برنامه­هاي تلويزيوني كودك­، اتفاقي پسنديده است. مشروط بر اينكه كارشناسان و برنامه­سازان در انتقاد و پاسخگويي به انتقادها با آرامش و پذيرش عمل كنند.

انتقاد برخي وبلاگ­ها به داريوش­فرضيايي (عموپورنگ) كه عمدتاً با رويكرد سياسي و از سوي گروه­هاي ضد انقلاب صورت مي گرفت، در فصل بهار شدت بيشتري يافت.

همچنين عباس­جهانگيريان از انجمن نويسندگان كودك و نوجوان به انتقاد از صدا و سيما به خاطر كم توجهي به كتاب كودك و كم كاري در ترويج كتاب خواني پرداخت.

آخرين اعتراض به صداوسيما از سوي جنبش دانش­آموزي صورت گرفت. نوجوانان عضو انجمن هاي اسلامي دانش­آموزان طي بيانيه اي به سريال­هاي تلويزيون ايام ماه رمضان و بدآموزي­ها و نكات غير اخلاقي آن اعتراض كردند.

چالش ديگر در حوزه دوبله فيلم­ها و كارتون­هاي خارجي روي داد. گروه كودك شبكه تهران كه با طرح نمايش هر روز يك كارتون در برنامه تماشاخانه توفيق بي سابقه­اي در جذب مخاطبان به دست آورد و توانست جديدترين فيلم هاي روز جهان را ارايه كند با انتقاد و گلايه برخي صداپيشگان صداوسيما روبه­رو شد. اين دو بلورهاي پيشكسوت نسبت به استفاده از فيلم هاي دوبله شده توسط گويندگان جوان كه در استوديوهاي غير رسمي صداگذاري شده­بود، معترض بودند. در نهايت گروه كودك شبكه تهران متعهد شد كه تنها از فيلم هايي كه از مسير واحد دوبلاژ سيما عبور كرده­است،‌استفاده نمايد.

نويسنده­ در سيما

سيّدعلي­كاشفي­خوانساري با برنامه روزانه آموزش داستان نويسي كه در برنامه نردبان شبكه تهران پخش مي شد و عرفان نظرآهاري با حضور هفتگي در برنامه خانواده شبكه يك به بحث درباره هنر و ادبيات كودك و نوجوان پرداختند.

كتاب كارتون ها

مؤسسه صبا اعلام كرد كه انيميشن هاي پرطرفدار ساخته اين شركت، به شكل كتاب­هاي تصويري و كميك استريپ منتشر خواهد شد. اين مسئله كه چندين دهه است در دنيا كاربرد دارد ظاهراً قرار است درباره انيميشن­هاي ايراني هم مصداق پيدا كند و به سهم خود در اشاعه كتابخواني مؤثر باشد. اما نكته منفي آن كه باز هم اين طرح در حيطه دستگاههاي دولتي محدود شده و قرار است ناشر كتاب­ها انتشارات سروش باشد.

برنامه كودك صبحگاهي

شبكه يك سيما برنامه كودك زنده صبحگاهي را در فصل بهار تجربه كرد. برنامه نيم ساعته«مهروز و عمودوربيني» كه هرروز از ساعت 6:30 صبح پخش مي شد با استقبال عمومي مواجه شد. بايد ديد با بازگشايي مدارس آيا دوباره شاهد اين برنامه خواهيم بود يا خير؟

 جايزه راديو تهران

نمايندگي يونيسف در ايران، راديو تهران را به عنوان برنده روز جهاني رسانه در دست تكودكان معرفي كرد. اين در حالي است كه متأسفانه در چندسال اخير گروه كودك شبكه سراسري صدا منحل شده و برنامه كودك در شبكه هاي مختلف راديويي بسيار اندك و محدود است.