كاش به اين همه تجربه سروساماني بدهد
حرفهايم را درباره تغيير مديريت كانون، همان روزها طي يادداشتي در وبلاگم نوشتم كه آن يادداشت در صفحه اول يكي از روزنامههاهم منتشر شد. بعد هم صفحاتي را در مجله شهرزاد به پاسداشت چينيفروشان اختصاص داديم و حرفهايي را مطرح كرديم. هنوز هم اميدوارم مجالي فراهم شود تا فارغ از جانبداريها و عيبجوييهاي سياسي، به نقد و طرح قوت و ضعف عملكرد او طي سالهاي طولاني مديريت كانون بپردازيم.
اما در اين مقال، تنها به ذكر نكاتي درباره حرفهاي چينيفروشان در مراسم توديعش بسنده ميكنم.
* * *
حرفهاي چينيفروشان در آن مراسم، كوتاه، صادقانه و تأثيرگذار بود و بارها با بغض و اشك او قطع شد؛ حرفهايي شبيه وصيت براي كانونيها و جانشينان خود كه چند محور اصلي داشت:
1. كانون بايد مستقل از بدنه آموزش و پرورش باشد
كانون، پيش از انقلاب، موسسهاي غيردولتي، اما وابسته به دربار بود. در سالهاي نخست پس از انقلاب اسلامي، زير نظر وزارت علوم و آموزش عالي قرار گرفت و پس از آن، يكي از شركتهاي دولتي وابسته به آموزش و پرورش شد كه زير نظر هيئت امنايي متشكل از وزيران آموزش و پرورش، علوم و فرهنگ و ارشاد اسلامي و رياست صدا و سيما عمل ميكند.
نكتهاي كه در مراسم توديع، مورد تأكيد چينيفروشان قرار گرفت، نشانگر بيم او از آميختگي بيش از پيش فعاليتهاي كانون با آموزش و پرورش بود. گويا وزير فعلي آموزش و پرورش، بسيار بيشتر از پيشينيان خود، خواستار هماهنگي كانون و برنامههايش با وزارت تحت امر اوست. ديدگاهي كه ميتواند كانون را تا حد بازوي اجرايي معاونت پرورشي وزارت آموزش و پرورش و يا سازمان دانشآموزي تنزل دهد. حال آن كه همه كارشناسان حوزه فرهنگ و هنر كودكان اذعان دارند كه كانون بايد از حيطه مدرسه و تعليم و تربيت دور بماند و حوزه فعاليت خود را همچون 45 سال گذشته در مقوله اوقات فراغت، آموزشها و برنامههاي آزاد و غيررسمي دنبال كند و مديران كانوني هم مديراني از جنس مديريت فرهنگي باشند و از ميان مديران اداري و دولتي گزينش نشوند.
2. كانون تحت نظارت عاليه رهبري است
چينيفروشان در حرفهايش بارها تكرار كرد كه طي همه اين سالها كانون مورد عنايت رهبري بوده و اعضاي هيئت مديره و سرخطهاي برنامههاي كانون با نظر مقام معظم رهبري تعيين شده است.
تأكيدهاي مكرر مدير سابق كانون، حاكي از اين نگراني است كه كانون به جاي وفاداري به سياستهاي كلان فرهنگي نظام، براي اجراي برنامههاي كوتاه مدت، تبليغي و سياسي دولتها به خدمت گرفته شود. دولتهايي كه هر چهار سال يك بار تغيير ميكنند و وزراي آنها هم ظاهراً عمر مديريتي بسيار كمتري دارند و طبيعتاً تغييرات پياپي مديران دولتي و گردش های گاه 180 درجهاي در سياست دولتهاي مختلف به برنامههاي فرهنگي لطمه جدي وارد ميسازد.
مديران دولتي كه معمولاً افق يك ساله تا حداكثر چهار سالهاي را روبهروي خود ميبينند، به دنبال طرحهاي كوتاه مدتي هستند كه هرچه سريعتر ديده شوند و جامه خبر بپوشند و اين با برنامه نهادهاي فرهنگي چون كانون ـ كه نيازمند حركت آرام و گذشت زمانهاي 10 و 20 ساله است ـ مغايرت دارد.
3. كانون، نهادي غيرسياسي است
سومين دلنگراني چينيفروشان در صحبتهاي مراسم توديع، سياسي شدن فضا و برنامههاي كانون بود. سياسي بودن يعني اينكه نهاد يا كسي بر اساس تفكرات حزبي و جناحي عمل كند و ديگراني را كه خارج از جناح و طيف سياسي خود قرار دارند، غيرخودي يا دشمن فرض نمايد. مديران سياسي، حوزه تخصصي ندارند و به همراه مدير ارشد خود ـ كه چهرهاي سياسي است ـ به سازماني وارد ميشوند و با پايان يافتن دوره مديريت او، آن سازمان و آن حوزه كاري را رها ميكنند و در زمينه كاري جديدي كه طيف سياسي براي آنها تعيين ميكند، به كار خود ادامه ميدهند.
روشن است كه نه حوزه فرهنگ و هنر و نه حيطه كودكان، هيچ نسبتي با سياسيكاري ندارد. مديران كانوني كساني بايد باشند كه سالهاست علاقه و دغدغه خود را به دنياي كودكان نشان دادهاند و بيش و پيش از آن كه به گروهها و نحلههاي سياسي متعهد باشند، به كودكان و نيازهايشان پايبند هستند.
از يك مدير مؤفق كانوني انتظار ميرود كه افرادي چون مصطفي رحماندوست، محمدرضا سرشار، فريدون عموزاده خليلي و هوشنگ مرادي كرماني را جدا از گرايشهاي سياسيشان در نظر بگيرد و در تعاملات خود با ايشان، تنها به منافع كودكان بينديشد.
* * *
در مراسم توديع چينيفروشان، برخي سخنرانان اظهار اميدواري كردند كه او از سوابق و تجربههاي خود در قالب يك نهاد مدني و يا مؤسسهاي غيردولتي استفاده كند. شايد در هيچ جاي جهان چنين رويهاي معمول نباشد كه تجارب يك مدير موفق، پس از بركناري ناديده گرفته شود و جانشينان، بياعتنا به تجربهها، يافتهها، پيروزيها و شكستهاي او، راه خود را پيش بگيرند.
زمزمههايي كه درباره مشغوليت چينيفروشان در حوزه هنري، دفتر نشر فرهنگ اسلامي و معاونت هنري مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني (ره) به گوش ميرسيد، هيچ يك به واقعيت نپيوست. پيشبينيهايي هم كه از كانديداتوري چينيفروشان در انتخابات انجمن نويسندگان كودك و نوجوان خبر ميداد، درست از آب در نيامد. شنيدهام او در حال حاضر، تنها متصدي مسئوليتي بينالمللي است كه در سيفژ (نهادي جهاني در زمینه سينماي كودك) از قبل داشته است.
به هر حال، اميدوارم او هرچه سريعتر، فعاليتي بنيادي و گسترده را در حوزه فرهنگ و هنر كودكان آغاز كند، چرا كه چنين تصميمي به نفع كودكان ايران خواهد بود.
* * *
چينيفروشان از كانون رفت و حرفهاي زيادي درباره او گفته و نوشته شد، اما كمتر از تغيير دو عضو ديگر هيئت مديره كانون ـ كه طي اين 18 سال در كنار چينيفروشان، هدايت اين نهاد را برعهده داشتند ـ سخني به ميان آمد.
سيدمهدي شجاعي و مهدي ارگاني، دو چهره برجسته و پرسابقه فرهنگ و هنر كودكان هستند كه با تصميم دولت دهم، همزمان با چينيفروشان از كانون كنار گذاشته شدند.
ارگاني كه 10 سالي قبل از تصدي چينيفروشان هم عضو هيئت مديره كانون بوده است، پرسابقهترين مدير كانون بود كه طي سه دهه، بدون آنكه چندان ديده شود، در سياستها و برنامههاي كانون سهيم بود و بيهيچ سر و صدايي با كانون خداحافظي كرد. اي كاش مجلس بزرگداشتي هم براي اين زنداني سياسي سالهاي پيش از انقلاب اسلامي ـ كه طي اين 30 سال، فارغ از تعلقات سياسي، خود را وقف فعاليت براي فرهنگ و هنر كودكان كرد ـ برپا ميشد.
سيدمهدي شجاعي هم كه ميتوان او را بدون اغراق، شاخصترين هنرمند انقلاب اسلامي ناميد، با وجود همه سوابق فرهنگي و انقلابي، متناسب با سياستهاي دولت و وزير جديد آموزش و پرورش تشخيص داده نشد و پس از 18 سال از هيئت مديره كانون و مناصب دولتي خداحافظي كرد.
اي كاش هرچه زودتر، شاهد برآمدن نهادي غيردولتي از سوي اين افراد باشيم كه با اتكا به تجارب ارزشمند گذشته و با نگاه به همه ضعفها و قوتهايي كه در كانون داشتند، به خدمت و فعاليت در عرصه فرهنگ و هنر كودكان بپردازند.